Destructief narcistische ouders
Door Nina Brown
Dit artikel gaat over narcistische ouders,
maar het gaat natuurlijk ook op als je
een narcistische partner hebt.
De meeste ouders
doen het erg goed, maar helaas zijn er ook ouders die door hun eigen
problematiek het hun kinderen wel erg moeilijk maken.
Lijden één of
beide ouders aan “Ouderlijk destructief narcisme” dan heeft dat vaak
grote gevolgen voor de kinderen, gevolgen die tot in hun volwassenheid kunnen
blijven bestaan.
Wat voor deze
volwassenen met narcistische ouders het meest verwarrend is, is dat zij voelen
dat er iets is dat niet klopt, zonder dat ze daar de vinger op kunnen leggen.
Ze kunnen boos zijn op en gefrustreerd zijn over hun ouders en tegelijk erg hun
best doen om het hun ouders naar de zin te maken, (in de hoop dat ze eindelijk
liefde en waardering zullen krijgen).
Sommige kinderen zijn ook als ze volwassen
geworden zijn bang voor elk contact met hun ouders, proberen om het contact met
hen te vermijden.
Anderen proberen om als gelijke met ze om
te gaan, om toch weer heel snel in de oude ouder-kind patronen terug te vallen
of ervaren op zijn minst een heleboel nare gevoelens en gedrag in het contact
me hun ouders wat ze weer van zichzelf afkeuren.
Extra beschadigend is dat kinderen van
narcistische ouders vaak niet het negatieve effect ervaren dat het narcisme van
hun ouders heeft op hun gevoel van eigenwaarde, hun zelfbeeld, de relaties die
zij met anderen onderhouden en hun tevredenheid over hun leven in het algemeen.
Deze effecten zijn vaak verborgen en niet
makkelijk te herkennen.
Wat is destructief narcisme?
Een aantal kenmerken van narcistische
ouders:
(Ze hoeven niet allemaal te bestaan, en omgekeerd duidt een enkele
eigenschap nog niet op destructief narcisme.)
·
ongevoelig
voor de behoeftes en gedachten van anderen
·
sterk
op zichzelf georiënteerd en geheel in beslag genomen door wat voor hen
zelf belangrijk is.
·
onverschillig
naar anderen
·
gebrek
aan inlevingsvermogen
·
geen
kern bij zichzelf voelen
·
oppervlakkige
emoties
·
niet
in staat zinvolle betrekkingen met anderen aan te gaan
·
sterke
behoefte aan aandacht en bewondering
·
zichzelf
zien als uniek en speciaal
·
arrogant,
op anderen neerkijkend
·
geven
orders en verwachten dat anderen die onmiddellijk opvolgen
Mensen met destructief narcisme roepen bij
hun kinderen (maar ook bij anderen) gevoelens op van aanzienlijke frustratie,
boosheid en incompetentie. De kinderen en andere slachtoffers worden
beschuldigd, bekritiseerd, onderuitgehaald; ze worden betekenisloos gemaakt in
en voor het contact met iemand met een dergelijk narcistisch patroon.
Door deze gevoelens te onderkennen en te
ervaren dat anderen soortgelijke gevoelens oplopen bij deze patiënten, kun je
het gedrag van mensen met een destructief narcisme doorzien.
Een andere manier om te bepalen of je een ouder hebt of hebt gehad
met een narcisitsich gedragspatroon is aan de hand van de volgende vragen, misschien
herken je een of meer van je eigen gedragingen:
·
Heb je
het gevoel dat je verantwoordelijk werd gesteld voor de gevoelens van een of
beide ouders?
·
Leken je
ouders meestal onverschillig voor jouw gevoelens of ontkenden ze deze?
·
Werd
je vaak bekritiseerd, minderwaardig geacht, of als betekenisloos gezien?
·
Wanneer
een ouder ergens boos over was, was jij dan vaak het slachtoffer van zijn/haar
negatieve gevoelens?
·
Was je
erg vaak bezig om het je ouders naar de zin te maken, terwijl je het gevoel had
daar bijna altijd in tekort te schieten?
·
Zeiden
je ouders dingen als:
o
Wil je
niet dat ik mij plezierig voel?
o
Ik
voel me mislukt als jij…
o
Je
hoort voor mij te zorgen
o
Als je
werkelijk om me gaf, dan zou je doen wat ik wil
·
Had je
het gevoel dat je ouders je nooit goed genoeg vonden?
·
Als je
al iets zei over de ongevoeligheid van je ouders, vonden ze dan dat je
ondankbaar was, het verkeerd zag, en dat je je moest schamen en schuldig
voelen?
·
Lieten
je ouders je vaak merken dat je ze veel voor jou opofferden en dat je daarvoor
waardering moest tonen?
De manieren waarop kinderen van
narcistische ouders probeerden te dealen met hun ouders, voornamenlijk meegaan
en verdedigen, blijven vaak in de volwassenheid bestaan, ze handelen ook zo
naar anderen toe:
Meegaan:
·
Ze
spenderen een groot deel van hun tijd met het zorgen voor anderen
·
Ze
zijn voortdurend alert om zich zo te gedragen dat anderen zich goed voelen
·
Passen
zich erg goed aan
·
Voelen
zich verantwoordelijk voor de gevoelens en het welzijn van anderen
·
Hebben
de neiging zichzelf af te keuren en zich te verontschuldigen
·
Doen hun
uiterste best om harmonie te bewerkstelligen en gevoelens van anderen te
verzachten
·
Hebben
zelden het gevoel dat aan hun eigen behoeftes wordt voldaan
Verdedigen:
De verdedigende
reactie van kinderen van narcistische ouders is er een van trotseren en
uitdagen, terugtrekken en onverschilligheid. Ze doen hun uiterste best om te
voorkomen dat ze worden gemanipuleerd, verstrikt raken in of verzwolgen worden
door verwachtingen en gevoelens van anderen. Ze willen niet verantwoordelijk
worden gesteld voor anderen, voor hun financiële en/of emotionele welzijn.
Samengevat: Slachtoffers van narcisme
proberen om het mensen tot het uiterste naar de zin te maken en tegelijk
proberen ze om verantwoordelijkheid voor die anderen te vermijden. Toegeeflijkheid
én verzet.
Levensthema’s
Het effect van het hebben van ouders met
een destructief narcisme kan leiden tot de volgende levenservaringen bij de
kinderen:
·
Een
algehele ontevredenheid over zichzelf en het verloop van zijn/haar leven.
·
Voortdurend
proberen om een emotionele harmonie met anderen te vinden, maar daar niet in
slagen.
·
Een
constant bezig zijn met eigen zwakke kanten en tekortkomingen
·
Een
gebrek aan betekenisvolle en bevredigende relaties.
·
Anderen
niet kunnen toestaan om dichtbij te komen of intiem te worden.
·
Geen
zin en doel in het leven zien
·
Vaak
problemen met familie, vrienden en collega’s
·
Een
voortdurend gevoel van alleen te staan, niet verbonden te zijn met anderen
·
Zich overspoeld
voelen door verwachtingen van anderen.
Gezond en volwassen narcisme
Narcisme is niet
altijd negatief. Het is nodig om een zelfstandige volwassene te worden. Voor
een kind is het dan ook goed en normaal om een periode door te maken waarin hij
heel erg met zichzelf bezig is, zich geweldig voelt, een alles-kunner, dezelfde
eigenschappen vertoont die we hierboven als kenmerken van destructief narcisme
noemden. Maar de bedoeling is dat dat tijdelijk is.
Gezond volwassen narcisme, een houden van
jezelf, kenmerkt zich door inlevingsvermogen, gevoel voor humor, het vermogen
om bevredigende intieme relaties te hebben en altruïsme.
Kinderen van narcistische ouders moeten
zich heel erg inspannen om dit niveau van ontwikkeling te bereiken, omdat ze niet
de gelegenheid hadden om dat op een natuurlijke manier en eerder te
ontwikkelen.
De relatie van de volwassene met zijn narcistische ouder.
Wanneer het contact niet totaal verbroken wordt zie je vaak de
volgende reacties:
·
Proberen
om als een volwassene met zijn ouders om te gaan
·
Uitleggen
hoe de houding van de ouder een negatief effect op ze heeft
·
Op een
hardere wijze de ouder confronteren met zijn/haar ongevoeligheid en
exploiterende houding
·
Proberen
niet van streek te raken wanneer ouders kritiek geven of je een schuldgevoel
willen bezorgen.
Doorgaans heeft
dat geen enkel positief effect en voelen deze kinderen zich achteraf nog meer
gefrustreerd, boos of schuldig. Het is moeilijk om te accepteren dat een poging
om zulke ouders tot inzicht te brengen of een enigszins houdbare relatie te
onderhouden gedoemd is te mislukken. Het werkte niet in het verleden, en het
zal niet werken in de toekomst. Er is eenvoudigweg niets wat je kunt doen om
hen te veranderen.
Als één of beide ouders een narcistische opstelling hebben of
hadden is het enige wat je kunt doen:
· Je zelf zo veel
mogelijk beschermen, emotioneel afstand nemen van je ouders.
· Inzien dat jouw
gevoelens van tekortschieten, e.d. niet terecht zijn.
·
Je egoïstischer
opstellen naar anderen (om zodoende je eigen narcisme dat waarschijnlijk
onvoldoende ontwikkeld is te herstellen naar een gezond narcisme).
·
Je
minder proberen aan te trekken van kritiek van anderen
·
jezelf
positief benaderen (affirmaties e.d.)
·
Je
realiseren hoe pijnlijk het is dat je nooit die ouders hebt gehad en zult
hebben die je nodig had en waar je bewust of onbewust naar verlangt of verlangd
hebt.
Nina W. Brown, Ed.D.,
L.P.C., N.C.C.
Coping with
Infuriating, Mean, Critical People
In: Paradigm, herfst 2002.
Overgenomen met toestemming van 'Paradigm',
een
uitgave van
The
Illinois Institute for Addiction.
Vertaling: Bert Henning
Zie ook:
Meer over partners van narcisten
Theorie:
In tegenstelling tot het populaire beeld – de narcist als
doldrieste blaaskaak – beschrijft Kernberg de narcist als iemand met een diep
gevoel van innerlijke leegte. In reactie op die leegte ontwikkelt hij of zij
een ogenschijnlijk zelfverzekerde persoonlijkheid, een soort masker. En hoewel
dat masker door alle schreeuwerigheid en bravado best stevig kan lijken, is
het in werkelijkheid een fragiele constructie. Een narcist heeft zijn zelfbeeld
afhankelijk gemaakt van wat mensen om hem heen van hem vinden. Ontneem een
narcist zijn podium en z’n persoonlijkheid stort in. Om de narcist te
begrijpen, moet je diens persoonlijkheid dus zien in het licht van dat
fundamentele gevoel van leegte.
Doordat de persoonlijkheid van een narcist is opgebouwd uit de
meningen van anderen, is zijn relatie tot de mensen om hem heen instrumenteel.
De ander is voor hem letterlijk een middel om zijn krakkemikkige zelfbeeld mee
te stutten. Daarom deelt de narcist de wereld in op basis van de vraag: ben je
vóór of tegen mij? Voor hem is er geen grijs gebied, geen middenweg, alleen
goed of kwaad. Het is het kinderlijke denken in good guys en bad guys.
Iedereen heeft tot op zekere hoogte die neiging tot psychische splitsing, maar
omdat er voor een narcist zoveel op het spel staat – namelijk zijn hele
identiteit – kan hij die onmogelijk relativeren. Een tweede kenmerk van de
ziekelijke narcist is zijn neiging om de waarheid te verbuigen. Omdat hij
doodsbang is om ontmaskerd te worden, verkiest hij steevast schuld boven
schaamte. De ziekelijke narcist bouwt zo een web van leugens en halve waarheden
om zich heen, om te verbloemen dat er niets achter zijn persoonlijkheid
schuilgaat. Hij verkoopt mooie praatjes – een rookscherm dat de leegte moet
verhullen.
Maar misschien wel het belangrijkste kenmerk van de ziekelijke
narcist is volgens Kernberg zijn verstoorde relatie tot empathie. Bij sommige
narcisten ontbreekt namelijk alle inlevingsvermogen. Ze kunnen de ander alleen
maar zien als een middel om hun eigen behoeftes te bevredigen. Zulke narcisten
zijn angstaanjagend, maar redelijk doorzichtig en dus relatief ongevaarlijk. Er
is echter een tweede groep, beslist de gevaarlijkere variant, met een vorm van
empathie die door psychologen ook wel dark empathy wordt genoemd. Zij zijn
wél in staat om zich in een ander in te leven, maar gebruiken dat vermogen om
diens zwaktes te begrijpen, waardoor ze hem of haar nog beter kunnen
manipuleren. Het is de empathie van de dader met zijn slachtoffer, een roofdier
met z’n prooi.
‘Persoonlijke
tragedies van invloedrijke mensen worden de publieke tragedies van degenen die
zij besturen’
Door hun neiging tot splitsing hebben deze narcisten geen probleem
met het selectief toepassen van empathie. En selectief inlevingsvermogen is,
zoals we allemaal weten, de basis van heel wat leed in de geschiedenis.
Amerikaanse psychologen scharen narcisme daarom ook wel onder de zogenaamde dark triad,
een drietal duistere persoonlijkheidstrekken: narcisme, psychopathie en
machiavellisme. Narcisme wordt gekenmerkt door het opgeblazen zelfbeeld,
psychopathie door gewetenloosheid en machiavellisme door een hang naar
manipulatie. Wat ze gemeen hebben is dat ze alledrie gepaard gaan met een verstoorde
relatie tot empathie. Een combinatie wordt, vrij naar Erich Fromm, ook wel
‘kwaadaardig narcisme’ genoemd.