veranderen
andere
artikelen links
Zelfkritiek 
Zelfkritiek is op zichzelf nuttig, als het
de vorm heeft van durven kijken naar waar je zelf fouten maakt, met de intentie
om die te herstellen of het volgende keer beter te doen. Het wordt
schadelijk als het de vorm krijgt van jezelf afkeuren, jezelf beschuldigen, je
niet goed genoeg voelen. En als we kritisch over onszelf zijn, zijn we dat doorgaans ook over anderen. Wat
ook weer als een boemerang naar onszelf terugkeert.
Waar komt zelfkritiek vandaan?
Als je erg kritisch bent naar jezelf, heb je
waarschijnlijk als kind veel kritiek gehad. Veelal zijn het de ouders
die de bron van de kritiek waren. Kritiek is een deel van de opvoeding. Wanneer
ouders dat echter te veel doen, of op de man spelen (jij bent stout in plaats
van: ik wil niet dat je dat doet) worden we bang voor kritiek omdat het ons
welbevinden ondermijnt. En tegelijk nemen we het gedrag van onze ouders over,
doen wij onszelf aan wat zij ons eerst aandeden.
De functie van overdreven zelfkritiek
Behalve dat we altijd als kind de neiging hebben om
onze ouders te imiteren, heeft hevige kritiek die we nu op onszelf uitoefenen
ook een tweeledig doel.
1. We hopen door kritisch naar onszelf te zijn, de
kritiek van anderen vóór te zijn.
2. We willen onszelf zo perfect maken dat kritiek niet
meer mogelijk is.
Weghouden van gevoel
Wat
zelfkritiek ook doet is dat het ons weghoudt bij ons gevoel. We evalueren
onszelf (‘gaan in het denken, in het oordeel zitten’) in plaats van dat we
voelen.
Oefening
Je kunt
de weggehouden gevoelens opsporen door jouw kritische zelf in gedachten in een
stoel tegenover je te zetten, en hem te vragen welke kritiek hij op je heeft.
Kijk dan wat je in je lichaam voelt en benoem dat gevoel. Vertel je criticaster
ook die gevoelens: “Als je zo tegen mij praat voel ik mij…”
Wat heb je gevoeld?
Hoogstwaarschijnlijk
heb je twee gevoelens ervaren: de pijn van het afgewezen worden en boosheid.
Boosheid
op het kritische deel van jezelf.
Ga je
nog dieper dan voel je misschien ook de boosheid naar je ouders.
Veel
kinderen hebben de neiging om de boosheid naar hun ouders weg te stoppen. Het
zou immers aanleiding kunnen geven tot nog meer kritiek, terwijl je als kind
volledig afhankelijk was van je ouders.
(Je
ziet het effect van die afhankelijkheid ook bij mensen die gegijzeld worden;
zij ontwikkelen vaak een positief gevoel naar de kapers. Het Stockholm syndroom. Ook bij meer in het oog lopende vormen van uiterst
schadelijk gedrag door de ouders zoals fysiek geweld of incest, is het voor het
kind vaak uiterst moeilijk om echt boos te worden op één of beide ouders.)
De wens om te veranderen.
Te veel zelfkritiek is schadelijk. Het
geeft je een rotgevoel, maakt je bang en verlegen, en je presteert minder dan
je zou kunnen. Het zou beter zijn als je wat milder zou kunnen zijn naar
jezelf.
Weerstand tegen verandering
Behalve de wens om je prettiger te voelen is er ook altijd de wens
om te blijven wie je bent.
Als je niet zou geloven dat zelfkritiek ook voordelen heeft zou je
het allang hebben verminderd.
Wat is het voordeel van zelfkritiek?
Het helpt als je kunt opsporen wat voor jou die
voordelen zijn. Je kunt dan beter kiezen of je jouw gedrag wilt houden of
veranderen.
Een oefening van Branden *) kan je hier uitstekend bij
helpen. Maak minstens 20 keer en achter elkaar, dus zonder enige denkpauze, de
zin af: zonder zelfkritiek zou ik… Of: Mijn zelfkritiek heeft als voordeel voor
mij dat ik…Denk niet na terwijl je schrijft, de bedoeling is dat het een soort
automatisch schrift wordt. Misschien komen er onzin-opmerkingen boven. Schrijf
ze gewoon op. Achteraf kun je wel bepalen of er iets bij zit wat wel hout
snijdt.
Hoe verminder je je zelfkritiek?
1. Praat met je criticaster
Geef die kritische stem in jezelf een vorm.
Een denkbeeldig figuur of een pratend voorwerp. Je kunt dan aan die vorm vragen
wat ie komt doen, wat hij/zij denkt dat ie vóór je doet. Probeer om niet zelf
een antwoord te bedenken, maar neem de tijd om echt te luisteren.
2. Maak de kritiek expliciet.
Schrijf je negatieve gedachten op. Je kunt
dat doen op het moment dat je jezelf daar op betrapt, maar je kunt er ook ‘voor
gaan zitten’ en een lijstje maken van wat jou niet bevalt aan jezelf. Dit is
niet leuk om te doen, en misschien ben je bang dat je het daardoor alleen nog
maar erger maakt. Maar het omgekeerde is waar. Hoe concreter je je zelfkritiek
maakt, hoe minder bedreigend het wordt. Je kunt dit effect nog versterken door
bij iedere negatieve evaluatie van je zelf die je hebt opgeschreven, je af te
vragen (en op te schrijven) wat het ergste is dat daardoor kan gebeuren. Je
zult merken dat dat vaak relativeert. Bijvoorbeeld, stel je hebt opgeschreven:
ik zie er niet uit. Wat is het ergste wat je op grond daarvan kan overkomen?
Misschien is je antwoord: ik zal nooit een man krijgen. Op het moment dat je
dat opschrijft kan het misschien helder worden dat je helemaal geen man wilt.
Of je realiseert je dat het niet alleen filmsterren zijn die het stadshuis
bezoeken. Ook goed mogelijk is dat je je herinnert dat er toch heel wat mensen
zijn geweest die waarderende opmerkingen over je uiterlijk hebben gemaakt.
(In dit voorbeeld zou hetgeen de
zelfkritiek vóór je doet, misschien kunnen zijn: als ik word afgewezen ligt dat
aan mijn uiterlijk, waar ik niets aan kan doen, en niet aan hoe ik als persoon
ben; bij dat laatste zou ik me nog veel slechter voelen)
3. Vertaal je zelfkritiek naar behoeftes die je hebt.
Bijv.: “Ik zie er niet uit” wordt: “Ik wil dat mensen
mij aantrekkelijk vinden en dat ze dat tegen mij zeggen”.
“Ik doe ook altijd alles verkeerd” wordt:
“Ik wil me graag goed voelen over mijzelf.” Of: “Ik wil graag dat anderen hun
waardering over mij uitspreken.”
“Ik ben zo verlegen” wordt bijvoorbeeld: ik
wil dat mensen horen wat ik te zeggen heb.
4. Wees trots op jezelf
Maak gedurende een week, elke avond een
lijstje met 10 zinnen die allemaal beginnen met: ik ben trots op mezelf omdat
ik…
5. Ja voelen
Je kunt jezelf ook een positief gevoel
geven door het woord ‘ja’ door je lichaam te spoelen. Doe dit zo vaak je er aan
denkt, en zeker op momenten dat je negatief over jezelf denkt.
6. Ja zeggen
Spreek met jezelf af om gedurende een
bepaalde tijd, één of twee dagen bijvoorbeeld, alleen maar positieve dingen te
zeggen. Over het weer, televisieprogramma’s, andere mensen, jezelf.
*)
Branden, N.: Zelfwaardering. Baarn, Tirion, 1996
Zie ook:
Overnemen of
anderszins kopiëren toegestaan mits onder vermelding van
'©:. www.openoog.com’